Dedicamos o presente apartado ao espazo boscoso que media entre as ruínas do xacemento arqueolóxico, na liña mesma da estrada antiga e a estrada moderna aberta por Unión Fenosa trescentos metros a NW,e a unha cota superior, ao quedar a primeira inutilizada polo encoro de As Cunchas. Trátase, en parte, de terreos expropiados, os máis próximos ao pantano e, en sectores, de bosques privados poboados de árbores autóctonas, en moitos dos casos centenarios. Abundan os sombríos robledales, pero son frecuentes tamén as matas de bidueiros, salgueiros, amieiros, freixos e outra infinidade de especies propias do bosque atlántico.
A iso únese a característica conformación do terreo en suaves ladeiras aterrazadas , á vez que compartimentadas en parcelas de propiedade privada separadas por muros de mampuestos graníticos asentados a óso conforme ao uso tradicional.
Comunican entre si ás diferentes paraxes destes conxunto camiños carreteros, hoxe día case cegos e, por veces, tajados sobre o terreo polo uso, que unían entre si ,noutro tempo, ás aldeas de Quintela e O Baño, á vez que coas súas leiras de labor respectivas. Resultan, ademais, elementos integradores do conxunto a gran cuncha natural, paraíso de verdor e de quietude, na que manan as augas termais, sen esquecer a beleza azul do inmediato encoro, a opulencia do souto de plátanos ,xa case centenarios, da alameda de Porto Quintela ou a fascinante fermosura, ao lonxe, dos picos de Fontefría, en O Xurés. #Ante a interrelación de elementos tan relevantes, pareceunos que o máis adecuado sería contribuír á súa integración plena sobre unha paisaxe única pola súa beleza, xa que non existe combinación máis sugeridora que a das ruínas arqueolóxicas limpas dentro dunha contorna natural coidado, tal como xa, en parte, vén sucedendo e case todos admiran.
Agora ben, o noso propósito é avanzar na extirpación da maleza ao longo de todo o conxunto envolvente da arboleda, respectando o existente, levantando o caído e restituíndo a paisaxe tradicional do lugar, tal como noutro tempo era, cos seus muros de peche separando os predios, os seus cancillas de madeira pechando as entradas , ademais dos carreiros, canteiras, muíños, fontes e todo tipo de patrimonio natural ou etnográfico que poida saír ao paso , á vez que ambicionando construír, como complemento, nunha curva abandonada, pero estratexicamente situada da estrada actual, unha torre-miradoiro, imitación das romanas de fronteira, desde a que puidese contemplarse, a partir de tal eminente emprazamento, o conxunto, tan bellamente integrado, de parque e asentamento militar romano. E leste sería, ademais, o punto de partida do feixe de senllas tradicionais redescubiertas xa que, convertidas en itinerarios verdes, permitirán visitar cada un dos rumorosos recunchos deste pequeno parque natural ao que nos estamos referindo. O intento vale a pena, segundo certifican as primeiras valoracións efectuadas sobre o ata o de agora levado a cabo.
En definitiva, arqueoloxía e ambiente, por forza teñen que ir da man á hora de poñer en valor un sitio histórico singular deseñado pola natureza e o home para goce, tanto dos moradores da contorna, como dos seus potenciais visitantes, xa moitos na actualidade.Pero resta aínda moito que admirar na contorna, máis ou menos inmediato, da área arqueolóxica ou museística, como sería o caso da basílica de Santa Comba ,Castro de Vemes ou Lobosandaos, Castro de Rubiás e vía romana Aquis querquennis – Lucus Augusti, unha vez derivada da Via Nova.
Hai que ter presente, ademais, que o monumento máis famoso da contorna é a basílica visigótica de Santa Comba, a dous escasos quilómetros do xacemento romano seguindo a estrada rumbo á fronteira portuguesa. Existiu outrora, tamén nas inmediacións da basílica, un xacemento romano relacionado , polo menos remotamente, coa devandita construción.
O templo ao que nos referimos foi estudado por diversos investigadores que, con todo, non se poñen totalmente de acordo á hora de determinar a súa estrutura orixinaria e fases de construción. Ao noso entender, e partindo da fundada sospeita de que, antes de esta edificación, levantouse no lugar outra anterior paleocristiana, segundo demostrarían os restos marmóreos do interior, atreveriámonos/atreveriámosnos a avanzar que a basílica que actualmente permanece sería de datación visigótica, con algunhas reformas na época mozárabe , máis os engadidos pictóricos e estruturais do século XVI. No interior consérvanse algúns elementos mobles romanos, tales como un miliario da Via Nova atribuíble á milla LI; un ara dedicada a Xúpiter por un ilustre personaxe foráneo, posiblemente, e os restos dun relevo bifronte de excelente execución, vestixio dun ronsel romano probablemente.
En canto ao Castro de Santa Cristina ou Lobosandaos, dicir que era coñecido como Castro de Vemes no Medievo a pesar de estar ausente calquera indicio de fortaleza desta época dentro do seu recinto.Dista do campamento uns tres quilómetros, en liña recta, cara a NW.Xa case sen vestixios de murallas, que as tivo nos dous recintos que se lle atribúen, ofrece un impoñente foso pola súa banda máis vulnerable, a noroccidental.
Foi obxecto de dúas breves campañas de excavción realizadas baixo a dirección do profesor Rodríguez Colmenero en 1982 e 1985 durante as que foron postas ao descuberto diversas cabanas de diferente planta e parte dunha das entradas do recinto exterior.O espolio obtido ha resultado de gran interese, con jambas de porta decoradas, dous puñais de antenas e varios denarios de Augusto.Está a estudarse poñelo en valor xa que pode ser considerado, talvez, o castro de maior tamaño do territorio dos Quarquernos.
No que respecta ao Castro de Rubiás, áchase sepultado actualmente baixo a aldea do mesmo nome, nas inmediacións de Bande, intuíndose aínda parte do seu sistema defensivo.A pesar de non efectuarse dentro do xacemento escavación programada algunha, o espolio ocasional procedente do seu ámbito resulta dun valor excepcional: unha dedicatoria a Trajano, guerreiros galaicos, elementos arquitectónicos decorados, epígrafes funerarios dun gran valor etc.Todos estes elementos, pero sobre todo o feito de que aparecese neste lugar a dedicatoria a Trajano, suxiren que era neste oppidum onde radicaría a capital dos Quarquernos, progresivamente en declive #ante o crecente empuxe da próxima mansión viaria da Via Nova que chegaría a converterse en cidade.
Finalmente, e no que incumbe á vía romana Aquis Querquennis- Lucus , á saída da aldea dos Chaos, e cara a Santa Comba derivaría da Via Nova un ramal que, proseguiendo ata a cidade de Lucus Augusti, cruzaría o río Miño en Ourense. No seu inicio, desde Os Chaos, iríase empolicando por detrás de Santa Comba ata o pé de monte meridional do Castro de Lobosandaos para, desde alí, avanzar cara ao nordés pola ladeira, acollendo para iso un óptimo gradiente, ata a aldea de Vilela, primeiro, e Rubiás e sucesivas despois.A plataforma da vía, nalgúns lugares perfectamente conservada aínda, resulta plenamente discernible e son bastantes os lugares onde se perciben os tallos efectuados na roca para embutir sobre ela a caixa da vía. Percorrer ese tramo, non menos impresionante que os da Via Nova, da que parte,debería resultar para o camiñante un verdadeiro pracer.