Menú Cerrar

Campamento Militar

UN PERCORRIDO POLAS RUÍNAS EXHUMADAS DO CAMPAMENTO ROMANO

Segundo despréndese  do contexto histórico-arqueolóxico ata o de agora configurado,  sería erixido este campamento romano como base de operacións  da construción da Via Nova e as súas instalacións complementarias, polo menos no que respecta ao sector bracarense do   decurso do roteiro que acabamos de amentar. A proximidade cronolóxica entre os seus restos monetarios e cerámicos máis antigos, así como a primeira inauguración deste camiño histórico nos anos 79/80 da primeira centuria da era, atendendo á datación dos miliarios iniciais do devandita roteiro, non fan máis que avalar  esta sospeita.

En todo caso, o establecemento militar non parece perdurar máis aló do reinado de Trajano (98-117), co que a súa vida útil total nese  lugar apenas alcanzaría os cincuenta anos. Outra cuestión, así mesmo discutida, foi a do nome e natureza de l a unidade militar que o ocupou. Durante un determinado tempo  sostivemos como probable que sería a Cohors I Celtiberorum ( cohorte primeira dos Celtíberos), cuxa presencia no noroeste detéctase concretamente na zona do Teleno (León) , así como  en Cidadela (Sobrado dos Monxes, A Coruña) debido, nesta ocasión, á intervención  como patrón dun pacto cos Coelerni, poboadores da comarca de Celanova,  dun prefecto daquela unidade militar chamado Gayo Antonio Aquilo Novaugustano.

Na actualidade, con todo, e a teor dos descubrimentos recentemente efectuados, xulgamos que foi unha cohorte lexionaria, concretamente a IIIª da lexión VIIª gémina, con sede de referencia en León a partir dos anos setenta da primeira centuria, a  a que habería  que atribuír a súa erección;  pertenza que, á parte doutros detalles,  chega, mesmo, a percibirse a través da arquitectura mesma do establecemento, debido a que se recorreu  a esquemas construtivos similares aos do campamento lexionario de base en Legio VIIª  (León) .

A  tal  respecto, e coma se dun milagre tratásese,  fíxosenos partícipes recentemente de satisfactorias novidades relacionadas  co lugar de destino da nosa cohorte lexionaria ao abandonar aquela a súa sede.A resposta é que  sería trasladada a Dacia (Romanía), ao campamento auxiliar de Paralissum  situado sobre  a inmensa  fronteira danubiana do Imperio Romano ,segundo viñeron a delatar, desde hai algún tempo,  as marcas sobre cerámica alí recentemente  atopadas polos nosos colegas romaneses.

En  canto á superficie total do bastión militar de Portoquintela, cabe dicir que roldaba  os 25.000 metros cadrados, sobre os que se instalaron uns 500 lexionarios ,e é posible que tamén, e á vez, unha  turma auxiliar de cabalería. O trazado e alzado das estruturas, organizadas en cuadrículas, tomou  como referencia dúas vías fundamentais,  perpendiculares entre si, coñecidas como cardo ( N- S) e decumanus (E- W), respondendo a un esquema  ortogonal común, salvo lixeiras variantes, a outros campamentos da época. Os restos exhumados ata o presente, total ou parcialmente, concrétanse ás as seguintes edificacións : principia ou cuartel xeral; dous grandes hórreos encostados entre si para a almacenaxe de alimentos non perecedoiros;  valetudinarium (hospital); cinco barracóns da tropa nos que se instalaron outras tantas centurias; vías e canles de drenaxe e sistema defensivo: muralla coas súas torres respectivas, porta pincipalis sinistra ( porta principal esquerda), porta decumana (porta de occidente) ; letrinae para as augas sucias;  vestixios  do foso, polo exterior da muralla, e intervallum, ou vía perimetral interior, coñecida tamén como via sagularis.

1.PRINCIPIA, OU CUARTEL XERAL

Os Principia dun campamento militar ocupaban o espazo medular do mesmo, xa que alí establecíanse os organismos esenciais da súa administración, así como os ámbitos sacros destinados ao culto oficial, á vez que á custodia dos estandartes ; en síntese,  que se trataba do santuario  moral da disciplina militar, segundo pode deducirse do relato dalgunhas fontes clásicas.
 
En realidade, a edificación de principíaos ocupa un cadrado de 29 por 29 metros ,máis algúns engadidos frontais e laterais, alcanzando a súa superficie total  os 1.200 metros cadrados ,case.Deste a oeste, e por tanto de fóra cara a dentro, o espazo organízase en ámbitos diferentes desta maneira: pórtico, foro, basílica e área sacro/administrativa.
 
O pórtico da edificación ábrese  cara a oriente , vindo ser da especie de os pórticos- groma  debido a que se acha proxectado cara ao exterior ata invadir parcialmente o trazado do cardo do campamento , lugar de emprazamento da groma, instrumento métrico parecido ao noso teodolito, máis ou menos, debido a que  de aí deriva a súa denominación.En calquera caso, esta fachada do conxunto vén resultar sumamente orixinal, debido a que é atribuíble aos chamados pórticos lexionarios, neste caso con sobrado fundamento, xa que  os seus  inquilinos o eran xa.
 
Posúe  por  ambos os lados senllos corredores abertos e apilastrados que, así mesmo, veñen enmarcar tamén a fachada con  as correspondentes habitacións laterais  coñecidas como  armamentaria ou recintos destindados a almacén de armas en ambos os extremos da parede, medianeira entre o pórtico e o foro, espazo este último a través  do que se arriba ao seu interior.  E, tras o pórtico,  accédese  ao foro, que se acha rodeado perimetralmente de corredores abertos con teito apoiado sobre piederechos de madeira  en dúas dos seus lados e sempre abertos cara a o  interior.Agora ben, no centro xeométrico deste espazo foral hanse exhumado os cimentos dun plinto de estatua, non sabemos se de emperador ou dalgunha divindade,  máis probablemente o primeiro.  
 
A continuación, e separada do foro por  un muro cego, posiblemente, salvo nos extremos, contémplase a basílica, un ámbito rectangular duns 250 metros de superficie, cuxa finalidade sería albergar as concentracións de  diversa natureza: administración de xustiza, local para  arengas e, posiblemente, algún que outro espectáculo. E, xa encostados á parede do fondo, unha habitación central rectangular co chan peraltado uns 60 centímetros con respecto ás demais seis estancias contiguas, tres a cada lado daquela. Trataríase da cela central, aedes ou recinto sacro onde se  exhibiría a estatua do emperador, o altar de Xúpiter e os estandartes da tropa, mentres que as súas contiguas, co mesmo fondo pero non a mesma anchura e altura de pavimento, estarían destinadas a tarefas de  administración. 
 
Finalmente, ao longo de  os flancos norte e sur do edificio, existían corredores abertos porticados para poder circular a recado das inclemencias do tempo.

2.BARRACÓNS DA TROPA ( STRIGIA)

Ata a data, e segundo queda devandito, escaváronse cinco, na súa totalidade, e un  sexto só parcialmente. Con todo, a planta de todos eles semella ser idéntica.

Un barracón de tropa componse, esencialmente, de dúas ás rectangulares afrontadas , cun un patio interior polo medio  sobre o que, recollida por unha canle central, fluiría  a auga de choiva ata a respectiva cisterna, en xeral provista de brocal, situada, non no centro xeométrico do patio precisamente senón, máis ben, escorada cara ao interior do ámbito descuberto que media entre ambas as ás.

Cada  barracón viría ser o albergue de  unha centuria de soldados xuntamente cos seus mandos respectivos, en total uns 85 homes. Cada oito soldados conformarían  un contubernium , que se aloxaba en dúas estancias comunicadas entre si, pero independentes de cada unha das outras da centuria, sumando o conxunto dez unidades destas características: seis nunha das ás, máis o corpo de garda, e catro na oposta, xa que nun extremo desta última levantábase a edificación  dos mandos, chamada tamén do centurión, complicada xa en estancias coma se dunha construción civil tratásese.

3.CELEIROS ( HORREA)

Como xa queda insinuado, escaváronse dous exemplares , contiguos entre si, de desigual anchura ( 8´20 e 10´30 m., respectivamente)  aínda que de idéntica lonxitude : 21 m.. Posuirían recias  paredes perimetrais de preto dun metro de anchura reforzadas con @contrafuerte transversais proxectados, tanto cara ao interior como cara ao exterior, o que nos leva a supoñer que a cuberta sería abovedada, debéndose iso  á presión que o gran almacenado exercería sobre os muros laterais. O piso sería de madeira e estaría asentado sobre alineacione paralelas de pilastrones graníticos que , en canto soportes, permitirían a circulación de aire por baixo do chan co fin de conservar os alimentos, á vez que defendelos  da depredación  de  roedores. Nun dos hórreos detectouse a presenza dunha cheminea de ventilación para tal finalidade ; agora ben, en xeral,  adoitaban ser varias e construídas para o mesmo.Ambos a dous, con todo, e a pesar de ser independentes, posuirían peirao  de carga e descarga común, á vez que unha zona anterior porticada para protexer aos dous edificios das borrascas outonais procedentes do SW.

Cabe engadir, ademais, que en os  horrea almacenaríanse os alimentos non perecedoiros, desde  cereais e leguminosas secas ata as carnes salgadas,  viños e  graxas, por canto resultaban esenciais todas estas viandas  para a loxística do establecemento.

4. VALETUDINARIUM (HOSPITAL)

Dada a súa localización dentro do complexo castrense ,non estamos seguros  de se o edificio que lle adxudicamos correspondería ao hospital ou ao pretorio, residencia neste segundo caso do tribuno da cohorte, isto é, o mandamás da guarnición.De momento, habémoslle atribuído a primeira das funcións, que consideramos máis probable e, aténdonos a ela, imos tentar describir a súa estruturación.

Trátase dunha edificación organizada ao redor de  un impluvium ou patio cadrado central rodeado de deambulatorios abertos por tres dos seus lados, cuxos teitos se apoiarían sobre piederechos de madeira solados sobre un basamento corrido de sillarejos de granito duns sesenta centímetros de altura.Aos devanditos corredores darían as entradas das estancias respectivas, nalgúns casos provistas de fogares que, con frecuencia, ofrecen vestixios de sufrir reformas e remodelacións.

 Finalmente, do patio central  arrincaría unha canle de drenaxe que, tras cruzar a porta do edificio, prolongaríase ata o exterior de pórtaa decumana. Agora ben, ningún vestixio de instrumental médico foi descuberto  ata o presente dentro deste ámbito.

5.VÍAS INTERIORES E SISTEMAS DE DRENAXE

Queda dito xa  que o espazo campamental organizábase en cuadrículas, seguindo as pautas marcadas polas dúas vías mestras perpendiculares entre si: o cardo ( N- S)e o decumanus (E-Ou). Con todo, mentres o cardo divide o seu sector en dous partes rigorosamente iguais, o decumanus faio de maneira asimétrica, deixando cara ao lado de pórtaa praetoria un terzo da superficie e cara ao da decumana , máis ou menos dúas, achándose subdividido, á súa vez, transversalmente este espazo maior  por outra vía máis estreita,  ben que así mesmo paralela : a via quintana.

E soamente  resta referirnos á vía sagularis ou perimetral que se identifica co intervallum , posuíndo  dúas funcións fundamentais: dar saída e servizo a algúns barracóns da tropa e fornecer espazo para a instalación dos fornos panificadores de cada centuria, devindo discernibles aínda algunhas das  plantas daqueles , sempre de trazado circular ou oval.

En canto á drenaxe, descóbrense canalillos para evacuar augas pluviais en varias zonas do recinto militar, case sempre seguindo o eixo das rúas.Compróbase tamén que, en ocasións, uns desaguan noutros e o conduto maior resultante busca as entradas situadas na cota máis baixa do campamento.De todos os xeitos, áchanse ausentes, excepto dun só lugar ata o de agora, as cloacas convencionais e tampouco se percibe vestixio algún de acuedutos que puidesen achegar auga limpa desde unha certa distancia.

En xeral, as canles derivan dos distintos edificios cara ás vías públicas do establecemento.No caso de principíaos ofrecen unha máis coidada execución, saíndo á via praetoria para buscar, a través da porta de leste mesmo nome, a súa bocana de desaugadoiro.En canto ao valetudinarium (hospital) e aos horrea (almacéns), desaguarían pola porta decumana, confluíndo con outras drenaxes que, orixinados nos barracóns da tropa, encaixaríanse sobre o intervallum e, mesmo, sobre a via quintana.

Recentemente, e situadas sobre a esquina suroeste do campamento, foron exhumadas as pegadas dunha letrina consistentes nunha gabia rectangular central que estaría recuberta por un armazón de madeira, a dúas augas, sobre o que se aliñarían, a cada lado, os vans circulares apropiados para a devandita  operación.E nin que dicir ten que sería ata aquí conducida unha boa parte da auga de choiva, segundo viría demostrar a rede de canles exhumados, cando non a de utilización diaria, fose ,tras o seu emprego ,para outros mesteres ou extraída das cisternas para sufocar os efluvios que da letrina derivarían. 

6. A PANOPLIA DEFENSIVA: MURALLA, TORRES, PUERTAS, INTERVALLUM E FOSO

Cabe non esquecer que nolas habemos cunha fortaleza militar e que, por tanto, a articulación do sistema defensivo resultaría esencial.Ata a data, hanse exhumado extensos retrincos de muralla coas súas torres e as súas portas respectivas, os cales, e a pesar de tratarse de restos parciais dunha mesma unidade, ofrecen o diagrama perfecto de todo o conxunto defensivo.Sabemos que a muralla posuía unha anchura de tres metros, ofrecendo uns lenzos exteriores de sillarejos ben acareados asentados sobre arxila. En canto ao recheo, aparece compactado con mampuestos pétreos, así mesmo asentados sobre barro. A determinadas distancias das portas respectivas  se intercalarían torres saíntes rectangulares , segundo dedúcese das plantas de todas elas, que pasarían ao exterior da muralla  dez centímetros e polo seu interior uns cincuenta.Con todo, existen ,así mesmo, torres semicirculares  situadas sobre os catro ángulos do campamento, mostrando planta trapezoidal e perfil exterior redondeado. En xeral, pode dicirse que a distancia entre torres supera lixeiramente os 28 metros nos sectores longos de entrepuertas, en tanto  que nos curtos é menor. En todo caso, apareceron no recheo do foso retrincos de cornixas e remates de almeas sugeridores de como remataría cenitalmente a muralla.

En canto ás entradas, foron ata o presente pórtaa principalis sinistra (porta principal esquerda) , pórtaa decumana (porta oeste) e, recentemente, pórtaa principalis dextra (porta principal do sur) que aparentemente daban pé para supoñer que cada unha das súas opostas habían de ofrecer as mesmas características.Con todo, saltou recentemente a sorpresa  de que a principalis dextra non goza da mesma estruturación que a súa oposta, deducíndose, por iso, que a principalis sinistra sería a única posuidora de dous grandes vans arcados contiguos entre si.

No que incumbe ao adarve, posuiría  alzado duns seis metros de altura, descoñecéndose se as torres posuirían unha soa planta superior ou dous iguais superpostas. En todo caso, accederíase  a elas por unha porta traseira aberta na cara frontal interior de  a planta baixa das respectivas entradas, articulándose desde aquela un sistema de escalas  con banzos de madeira polas cales se podería ascender ata as plantas superiores e, por suposto, ao adarve da muralla.

Ademais, paralelo polo exterior ao perímetro da muralla, discorrería un foso, de perfil en V, de catro metros de profundidade e outros tantos de boca, interrumpiéndoe unicamente á entrada das catro entradas  do campamento.

En fin, só engadir que  o esquema defensivo deste establecemento militar  completaríase  co intervallum ou vía perimetral interior, duns 11 metros de anchura, o cal engadiría ás demais funcións, no seu momento descritas, a de servir de separador  por entre as construcións interiores e a liña da muralla no caso de querer atacar un hipotético inimigo con dardos incendiarios ou ofensivas similares